Benzen

Benzen, Benzol, su gibi duru, kendine mahsus kokusu olan bir sıvıdır. Açık havada yanarken is çıkarır ve karbondioksit ile su meydana getirir. Yanarken fazla enerji verdiğinden patlamalı motorlarda kullanılan yakıtlara katılır. Çoğunlukla taş kömürü katranın damıtılmasından ve ham gazın yıkanmasından elde edilir. Bundan başka etilen, asetilen, metan gibi bileşiklerin kızgın borularından geçirilmesiyle de elde edilmektedir. Motor yakıtlarına karıştırılır. İnsan ve hayvanlarda kurtlara ve deri parazitlerine karşı ilaç olarak kullanılır. Patlayıcı madde imalatında, anilin boyalarda ve lastik sanayinde kullanılmaktadır.

Benzen Kimyasal özellikler: Benzen aromatik bileşiklerin ana çıkış noktasıdır. Katalizörler varlığında hidrojen katılmasıyla doymuş halkalı bir hidrokarbon olan sikloheksan; susuz alüminyum klorür katalizörlüğünde alkil halojenürlerle alkallenmiş türevlerini; susuz alüminyum klorür varlığında olefinlerle alkillenmiş türevlerini vermektedir. Demir (III) klorür katalizörlüğünde elementel klorla bir yer değiştirme tepkimesi neticesinde klorbenzen veya iyotla doğrudan tepkimeye girerek iyotbenzen oluşur. Derişik nitrat asidiyle ısıtıldığında nitrolanarak nitrobenzen oluşur. Benzer şekilde derişik sülfat asidi oluşturur. Benzen ve türevleri geçiş elementi olan metaller ile kompleksler oluştururlar.

Benzen Elde edilmesi: Taşkömürü katranının ayrımsal damıtılması esnasında 80-170°C arasında geçen hafif yağlar başlıca benzen ve türevleri olan hidrokarbonları içerir. Buradan ikinci bir ayrımsal damıtma şekliyle ayrılabilir. Belirli petrol fraksiyonlarının 30-40 atmosfer basıncında 500°C'de krom oksit/ alüminyum oksit katalizör üzerine halkalandırılması ve dehidrojenlenmesi yoluyla veya metilsiklopentan ve sikloheksan karışımının basıncında katalizörler üzerinden geçirilerek dehidrojenlenmesi vasıtasıyla elde edilir.

Benzen Yapısı; Benzenin kapalı formülünün çok önceleri kaptanmış olmasına karşın yapısal formülü uzun zaman tartışıldı. Kimyasal özellikleri ve davranışıyla valaus kurumlarının uyuşturulması için çalışıldı. Bu formüller arasında en tatmin edici olanı Kekule formülü oldu ve bu formül genel olarak kabul gördü. Benzenin elektronik yapısının çözümlenmesi kuantum mekaniği kuramının Hückel ve Pauling tarafından uygulanması neticesi anlaşıldı. X-ışını difraksiyon metoduyla yapılan ölçümler neticesi, benzen molekülünün düzlem altıgen yapıda olduğu, altıgenin köşelerinde karbon atomlarının bulunduğu ve karbon atomları arasındaki uzaklığın da 1.40° A olduğu belirlendi.

Benzen Kullanım Alanları; Motor yakıtlarına katılması ve çözücü olarak kullanımı dışında benzen, kimya endüstrisinin önemli bir ham maddesidir. Kısacası benzen endüstride aromatik nitelikteki organik maddelerin büyük bir kısmının çıkış kapısıdır.

Benzen Zehirlenmesi; Benzenin akut veya kronik olarak yol açtığı zehirlenmeler. Akut benzen zehirlenmesinin önde gelen bulguları merkezi sinir sistemiyle ilgilidir. Ağır bilinç yitirilmesi ve felç meydana gelir. Daha hafif durumlarda baş dönmesi, yüz kızarması, ter boşanması, çarpıntı, soluğun benzen kokması, kusma ve bulantı görülür. Konuşma bozuklukları oluşabilir. Krizlerin ardından baş ağrısı, kulak çınlaması, sindirim bozuklukları, güçsüzlük, ellerde ve bacaklarda haftalarca süren felç oluşabilir. Ağız vasıtasıyla 30 gr benzen yutulması ölüme sebep olur.

Çok daha tehlikeli olan kronik zehirlenmeler devamlı benzen buharıyla karşı karşıya kalanlarda meydana gelir. Halsizlik, kansızlık, sindirim bozuklukları, kemik iliği depresyonu ve lösemi görülür.